Lang konden we ons nog weinig voorstelling maken wat de gevolgen zouden zijn van een epidemische ziekte. Maar in 2020 veranderde dat. Het corona-virus sloeg toe en zorgde wereldwijd voor ruim zes miljoen(!) overledenen. Ook in Nederland zijn tienduizenden overleden als gevolg van deze ziekte.
Builenpest en longpest
In vroeger tijden kwamen epidemische ziekten met regelmaat voor. Eén daarvan was de builenpest, een ziekte die, naar men algemeen aanneemt, afkomstig was van knaagdieren (met name ratten) en via (ratten)vlooien.
Mensen konden elkaar in principe niet besmetten met de builenpest maar de (besmette) vlooien konden uiteraard wel mens tot mens gaan en zo de besmetting verder verspreiden.
Wanneer mensen builenpest opliepen kregen ze grote puisten, zwarte zweren en uiteindelijk kregen ze bloedvergiftiging. Zo’n driekwart van de lijders aan builenpest overleefde de ziekte niet.
De longpest doet denken aan Covid-19 maar ook aan bijvoorbeeld de griep en andere luchtweg-ziekten: het werd verspreid via druppeltjes speeksel. Mensen die met de longpest geinfecteerd raakten kregen ademhalingsproblemen, hoestten bloed op en stierven massaal.
Een combinatie van beide ziektes kwam ook voor. “Wanneer beide ziektes tegelijkertijd tot uiting komen, geeft dat het ziektebeeld dat zo kenmerkend is beschreven voor de zwarte dood: hoge koorts, het ophoesten van bloed en zwarte bulten over het gehele lijf.” (NEMO Kennislink)
“De pestepidemie uit de veertiende eeuw is één van de meest bekende epidemieën uit de geschiedenis. Het was de grootste pestepidemie en verantwoordelijk voor de dood van ongeveer 25 miljoen mensen” (IsGeschiedenis).
De ziekte komt nog steeds voor onder knaagdieren in grote delen van de wereld en slaat incidenteel nog steeds over op mensen.
De ‘quade ziekte’
De pest werd ook wel de “quade ziekte” genoemd en eistte ook in Nederland veel slachtoffers. Vooral in de jaren 1624-1625, 1633-1634, 1636-1637 vielen veel slachtoffers, maar ook al veel eerder. Zo is bekend dat in 1514 tijdens een belegering van de Abdij in Aduard 600 saksische soldaten, de prior en 18 monniken stierven door een pestuibraak¹).
“In de zomer en de herfst van 1665 heerschte er in de gewesten een zware en ernstige ziekte, vermoedelijk de pestilentie, die velen ten grave sleepte. Ook Ds. Palthenus overleed hieraan, 17 september”. (Kerken van Noord en Zudhorn, pg. 26, H.F. Poort).
Ds. Palthenus raakte besmet²) met de pest doordat hij, terwijl bekend was dat de ziekte besmettelijk was, persoonlijk bij de zieken langs ging met als gevolg dat hij al een maand nadat hij predikant werd in Noordhorn overleed aan de pest. Zijn weduwe hertrouwde later met de predikant (Ds. Gisbertus Heydanus) die in de plaats van Ds. Palthenus werd beroepen.
Door het overlijden van Ds. Palthenus werd de kerk in Noordhorn vacant (zonder predikant) en moesten andere predikanten de preekbeurten verzorgen.
In Noordhorn waren er echter zóveel die leden aan de pest dat predikanten hier niet meer wilden voorgaan in de kerk omdat ze bang waren er ook mee besmet te worden. Er werd daarom ‘door het lot beslist’ wie er, wanneer, in Noordhorn de prediking moest verzorgen. Predikanten die niet naar Noordhorn wilden gaan om te spreken in de kerk kregen een boete opgelegd en ‘werden bedreigd met censuur’.
Pas aan het eind van de 19e eeuw werd de pestbacil ontdekt, door Alexandre Yersin, en konden er goede medicijnen worden gemaakt om de pest te bestrijden.
Groninger Ziekte
De pest was nog niet vertrokken of er dienden zich al weer nieuwe epidemieën aan zoals de ‘rode loop’ (dysenterie), cholera, tyfus en de ‘Groninger Ziekte’. Door de ziekte kwam bijna tien procent van de inwoners van de stad Groningen om het leven.
Of er in Noordhorn aan de Groninger Ziekte mensen zijn overleden is (vooralsnog) niet bekend maar andere epidemieën zullen ons dorp zeker niet voorbij zijn gegaan.
_____
¹) De moord op Hendrick en Frederik Gaykinga, Albert van der Kaap, Histoforum.net
²) In en om de Kerk van Noordhorn, Wija Friso
